در اصطلاح اهل فتوت که سالکان مسالک مردى و مروت اند و نسبت طائفه ایشان به ابراهیم خلیل الله، محمد مصطفى و على مرتضى علیهم آلاف التحیه و الثناء مى رسد کلمه اثبات ربط لواحق به سوابق است و آن قاعده اى معتبر است که در سلاسل پیوند خلف و سلف را باز نماید و در وسایل ارتباط وصله ها و ابزار و نشانه ها را با مآخذ و مصدر آن بیان کند. چنان که در کلام شریف سلسله جامعه مداح به دعبل و کمیت ها پیوند داده شده و این از قول پیشینیان که طائفه مداحان را به فرزدق و حسان منسوب داشته اند مسلم تر است.
ما وظیفه داریم که خود را شایسته انتساب به خاندان اهل بیت (علیهم السلام) کنیم.
اگر پرسند که آداب مداحى چند است بگوى پنج
– اول آنکه در تقوا و طهارت به مرتبه اى باشد که از ارواح معصومین (علیهم السلام) شرمنده نباشد.
– دوم طریق عبادت و طاعت به قانون اهل بیت (علیهم السلام) رامرعى دارد.
– سوم مدح از براى غرض وجزا نخواند بلکه از براى رضاى خدا و طلب ثواب آخرت خواند.
– چهارم دین خود را به دنیا نفروشد و دنیار و درهم را برحسنات و نعمات آن سراى اختیار نکند.
– پنجم در مدح به مثابه اى غلو نکند که به کفر انجامد تا از آن جماعت نباشد که حضرت امیر در حق ایشان فرمود هلک فى اثنان. محب غال و مبغض قال
پس شجره و سلسله مداحى. سلسله اى طولانى وطیبه از زمان ائمه اطهار علیهم السلام است. مقام معظم رهبرى در این باره فرموده اند (( شما همیشه سخت ترین کارهاى تبلیغى را در مقابله با دشمنان حق و حقیقت بر دوش گرفته اید. نسب معنوى شما به دعبل و فرزدق و کمیت و شعرایى از این قبیل میرسد و سنت شعر خوانى براى اهل بیت علیهم السلام یک حرکت بزرگ در مقابل انحراف تاریخى است؛ و تا آنجا که ما کم و بیش مى دانیم. این سنت از ابتداى تاریخ اسلام وجود داشته و این جامعه سابقه ممتد و ریشه عمیق دارد. شیوه مداحى هم از زمان ائمه اطهار (علیهم السلام) بوده و مضامین ارزشمندى است. لذا برادران باید توجه کنند که مساءله مداحى مساءله بسیار مهمى است)).
با این مقدمه کوتاه ولى نسبتا جامع در مى یابیم که مداحى اهل بیت (علیهم السلام) یکى از بهترین راه ها براى مبارزه با ظلم و ستم و طاغوت و باطل است. و کارى است بسیار ارزشمند که قبل از هر کس خود ممدوحان یعنى ائمه اطهار (علیهم السلام) بر این مهم توجه و نظر ویژه داشته اند.
پس این کار بس عظیم است و مهم. ضمن برخوردارى از یک تاریخه بسیار طولانى و قوى مى بایست داراى درجاتى از علوم و معارف حقه شیعه باشد. البته در علوم مداحى برخى از دوستان دلسوز این فن و پیش کسوتان اقداماتى را انجام داده اند. ما برآنیم با استفاده از همه مطالب منتشره و آموزشهائیکه در این راه دیده شد و تجربیات بزرگان این راه جزوه اى آموزشى و کاربردى را ارائه نمائیم. باشد که مورد توجه علاقمندان به ویژه نوجوانان و جوانانى که در ابتداى این راه بزرگ هستند قرار بگیرد. به همین دلیل مباحث مطروحه را به نه بخش ذیل تقسیم مى نماییم:
1) آداب و اخلاق و علوم در مداحى
2) اصول مداحى
3) نکاتى درباره اشعار و مدایح
4) مداحى اهل بیت علیهم السلام و انقلاب اسلامى
5) مسائل جامعه مداحان
6) رسالت مداحان
7) فنون مداحى
8 ) بایدها و نبایدها در مداحى اهل بیت علیهم السلام
9) آشنایى مختصر با سبک ها و قالب شعرى و برخى از آرایه هاى ادبى
بخش اول: آداب و اخلاق مداحى
ما در مقدمه مداحى را در پنج مورد بیان نموده ایم. لیکن برآنیم موارد دیگرى از آداب و اخلاق مداحى را ذکر نمائیم.
یک) عمل به واجبات و ترک محرمات
مداحان اهل بیت (علیهم السلام) به واسطه انتساب قرب به ممدوحان در این خصوص باید الگوى جامعه باشند.
آیا مداحى که اهل خمس نباشد. مورد قبول ائمه اطهار (علیهم السلام) است. متاءسفانه باید اعتراف کنیم که ما مداحان بیشتر نقش تابلو را ایفاء مى کنیم. در امر و نهى کردن ید طولائى داریم اما در عمل از بیشتر مستعمین خود عقب هستیم.
یکى از گناهان کبیره دروغ و خلف وعده است که گریبان خیلى از مداحان را گرفته است. چه مجالس با عظمتى بخاطر یک خلف وعده مداح مدعو از هم پاشیده شده است. یا دروغ هایى که در هنگام دعوت گفته مى شود بى حد و حصر شده است و بهمین شکل در سایر واجبات و محرمات اگر خواهیم دقیق بررسى نمائیم. مى بینیم که خیلى مشکل داریم.
دو) روحیه خدمتگزارى به مردم
مگر ما خودمان را منسب به اهل بیت (علیهم السلام) نمى دانیم. و همه این شعر را با ذوق نمى خوانیم؟
شدم از خردسالى بى اراده
ارادتمند بر این خانواده
در اینجا انتسابم با حسین است
به فرداهم حسابم با حسین است
اگر زندگى اهل بیت (علیهم السلام) را مطالعه نمائیم با یک نگاه کلى در مى یابیم که سراسر زندگى آنها طاعت خالق و خدمت به مخلوق است. بزرگان ما هم همین طور بودند. پیش کسوتان این قافله در قدیم الایام میان دار خدمت رسانى به مردم بوده اند. چطور مى شود یک هنرمند، بازیگر سینما، یا یک ورزشکار که ابزار تبلیغ آن تئاتر، فیلم و سریال مصنوعى یا نقالى در تئاتر یا ورزشکار با آن پیراهن ورزشى، توپ و تور و چند امضاء ساده در امر خدمت رسانى قافله سالار باشند. اما اثرى از وعاظ و مداحان در این اجتماع نبوده یا بسیار کم رنگ باشد در صورتى که مداحان عزیز (بهترین الگوى تبلیغ، یعنى مرام و مسلک و سیره ممدوحان خود) را در اختیار دارند. مرحوم کافى (ره) در این زمینه الگوى خوبى است.
چقدر مهدیه در سطح کشور ساخته و چند باب مشروب فروشى را تبدیل به مسجد یا مهدیه کرده است یا مرحوم حاج اکبر ناظم یکى از کارهاى برجسته شان خدمت به مردم و فقرا بود.
ما خدمت به هم نوع خودمان را هم به فراموشى سپرده ایم. مثلا یک نفر مداح هر سال بطور رایگان به حج تمتع یا عمره مى رود ولى مداحان پرمایه و مؤثرى را داریم که مى توانند مفید هم باشند ولى یکبار به این سفر اعزام نشده اند. چرا نباید روحیه هم نوع گرانى و براى دیگران خواستن در ما تقویت شود.
در حادثه زلزله بم حاج سعید حدادیان در شبکه سوم سیما در چند دقیقه صحبت کردن صدها هزار نفر و شاید بیشتر را تحت تاءثیر کلام نغز و روایات قرار داده. چرا همه مدحان نباید اینگونه باشند و اصلا کجا هستند. مدعیان و پیش کسوتان و بزرگان. چرا همه اقشار همت عالى نشان داده اند؟ ولى جامعه مداحان!
سه) اخلاص، زهد و پارسائى
سه فضیلت ذکر شده براى همه مؤمنان سفارش شده است. و از سیره پیامبر بزرگ اسلام و ائمه طاهرین (علیهم السلام) به شمار مى رود و صحبت کردن در این باب بسیار مشکل است.
اما با مقدارى دقت در رفتار و اعمالمان مى توانیم. شبنمى از اخلاص در اعمال خود بنشانیم و بوئى هم از زهد و پارسائى را بچشیم. بقول ((صائب)):
عنان نفش کشیدن جهاد مردان است
نفس شمرده زدن ذکر اهل عرفان است
برخى از اعمال تعدادى از دوستان دون شاءن مداحى است. مثلا
الف) عدم حضور در مراسم وعظ و خطابه
ب) عدم حضور بر سر سفره هاى گسترده عمومى اهل بیت (علیهم السلام)
ح) حس برترى بر دیگرى
د) جاه طلبى و شهرت طلبى
و صدها مورد دیگر که برادران آگاه هستند و همه این ها مغایر با زهد و پارسایى و تقواست.
چهار) نظم
از وصایاى امیرالمؤمنین (علیه السلام) نظم در امور است. در احوالات امام خمینى (ره) نوشته اند وقتى که در نجف اشرف بودند آنقدر منظم و دقیق به حرم مطهر امیرالمؤمنین (علیه السلام) تشرف مى یافتند که خادمین حرم ساعتهاى خود را با ورود و خروج امام (ره) تنظیم مى کردند. انصافا مداحان عزیز یک آمارى بدهند چند درصد از آنها سر وقت در مجالس حضور مى یابند. حال آنکه باید حتى زودتر از موعد مقرر سر جلسه حاضر شوند. تا از اضطراب صاحب مجلس کاسته شود چقدر از مجالس اهل بیت (علیهم السلام) به لحاظ بى نظمى مداح یا سخنران از هم پاشیده شده است. بسیارى از هیئات مذهبى هفتگى بخاطر بى انضباطى برخى از همکارانمان تعطیل شده است.
پنج) روحیه انتقاد پذیرى
عدم پذیرش انتقاد در جامعه مداحان یک معضل همگانى است. حتى برخى از مداحان از جواب دادن به پاسخ برخى علماى دلسوز هم خودارى یا شروع به جو سازى مى نمایند. مثلا یکى از علماى بنام که علاقه فراوانى هم به جامعه مداحان دارد و اگر متوجه حضور یک مداح در جلسه خود باشد. از خواندن شعر و روضه خودارى و مجلس را به مداح مى سپارد. البته نه اینکه بلد نباشد. بلکه از سر اخلاص و احترام به ذاکر امام حسین (علیه السلام) نقل مى کرد یک مداحى یک مقتلى را خواند. بنده سؤال کردم سند این مقتل کجاست. شروع کرد به پرخاشگرى و اینکه شما علما به مداحان حسادت دارید. چون مردم شما را تحویل نمى گیرند و از این قبیل عبارات. مگر ما فراموش کرده ایم که جامعه مداحان در مکتب حوزه دینى و در پرتو علما رشد کرده اند. مگر امام (ره) نفرمود: ((محرم و صفر است که اسلام را زنده نگه داشته است.)) این جمله بسیار کوتاه ولى نغز و پر محتوا بساط مداحى را گسترده کرده است.
عنایت مقام معظم رهبرى به مداحان، عنایت مراجع تقلید به مداحان اهل بیت (علیهم السلام) باعث رشد این کسوت و گستردگى کار آنها شده است. (لذا مداح خوب باید انتقادپذیر باشد به ویژه از علماى دین.)
شش) احترام به مستمعین
یکى از راههاى جذب قلوب مستمعین و سوق دادن آنها به سوى معارف و مکتب اهل بیت (علیهم السلام) احترام به آنها است. زیرا بسیار دیده شده با یک بى احترامى به مستمع گرفتاریهاى فراوانى بوجود آمده است. متاءسفانه برخى از برادران جوان ما در جامعه مداحان با گفتن برخى از عبارات مثلا هر کس کف نزند به اهل (علیهم السلام) ارادت ندارد. اگر گریه نمى کنى برو بیرون از مجلس، چشمى که گریه ندارد چشم نفاق است، اگر درست سینه نزنى نشانه کم ارادتى به اهل بیت است. و صدها عبارات از این قبیل در یکى از شهرستانها (مرکز استان) رئیس هیئت رزمندگان نقل مى کردند. یکى از آقایان مداح در جمع چند هزار نفرى گفت کسانى که گریه نمى کنند نطفه پدرشان نیستند که باعث اعتراض شدید امام جمعه شهر و جمع کثیرى از مردم شد. مردم به رفتار و کردار ما خیلى حساس هستند. نوع مصافحه با مردم، برخورد گرم و صمیمى. نوع نشستن بر منبر، همه باید بر مبناى اخلاق اسلامى باشد. و خلاصه اینکه باید حرمت مؤمنین را حفظ نمائیم که فرمودند: حرمت مؤمن از حرمت کعبه بیشتر است.
هفت) خود سازى معنوى و آشنایى با مسائل شرعى
تا کسى اهل محبت نباشد قاعدتا وارد این وادى نمى شود. وظیفه هر انسانى است که سرمایه محبت و معرفت و معنویت را زیاد کند.
O اولا: باید خودمان در هر سطحى که هستیم، سعى کنیم این سرمایه را زیاد کنیم و هر کسى باید خودش را بالا بکشد. سرمایه معنوى هم مثل سرمایه هاى مادى اگر به آن اضافه نکردیم تمام خواهد شد. بدون تعارف همه ما به یک پالایش درونى نیاز داریم. اینکه ما در زیارت مى خوانیم ما معروفین به دوستى محبت شما هستیم. یک وظیفه مضاعفى را بر دوش ما مى گذارد. نزدیک شدن به مراکز نور لازمه و خاصیتش نورانى شدن است.
باید با عمل نه فقط محبت به تنهائى، قنبر در خانه على (علیه السلام) شدن کار آسانى نیست اینطور نیست که سلمان منا اهل البیت، کار آسانى باشد. لذا در این زمینه هم سعى و تلاش زیادى باید انجام شود.
سزاوار نیست مداحى با این همه پیوند مذهبى و دینى و شرعى مسائل و احکام شرعى را نداند. فراوانند مداحانى که مقید به مسائل شرعى نیستند. عدم اهمیت مداح به مسائل شرعى سبب مى شود. که موقع اذان و فریضه واجب نماز از خود فتوا بدهد و به مداحى ادامه بدهد، در حالى که سیدالشهدا و همه ائمه مقید به نماز اول وقت بودند. براى آماده سازى ذهن برادران باید عرض کنیم که برنامه هاى دین به سه دسته تقسیم مى شود.
الف) برنامه هاى اعتقادى. یعنى اصول دین که در رابطه با سالم سازى فکر و اعتقاد انسان است و مکلف باید نسبت به آنها خود را به درجه یقین برساند.
ب) برنامه هاى عملى. یعنى فروع دین یا احکام که مشتمل بر بایدها و نبایدهایى است که با انجام و یا ترک آنها همراه با اعتقاد صحیح اطاعت الهى تحقق مى یابد.
ج) مسائل روانى و اخلاقى: که در رابطه با پرورش روح و سلامت روان آدمى است. هر مسلمان باید یا مجتهد باشد یا مقلد یا به احتیاط عمل نماید. فلذا مستمعین توقع دارند که مداحان به مسائل دینى بیشتر از بقیه آگاه باشند. یکى از راه هاى مهم خودسازى و تقویت روح موعظه است که ما مداحان کمتر به آن توجه داریم.
دیدگاه‌ها
هیچ نظری هنوز ثبت نشده است.